Wydarzenia, Turystyka, Reportaże, Historia, Gmina, Czerlejno, Cudze chwalicie, swego... nie znacie, Ciekawostki

"Nazwa wsi pochodzi od kmiecia Czyrniela, a pierwsza wzmianka pochodzi z 1218 r."

02-08-2020 10:30   Janusz Ludwiczak

Zobacz komentarze (0) * Skomentuj

W trzecim odcinku naszego nowego cyklu "Cudze chwalicie, swego… nie znacie" zaglądamy do Czerlejna. W przyszłym roku mija 770-lecie nadania praw miejskich Kostrzynowi. Przybliżamy nieznane aspekty znanych miejsc, których historia kryje wiele ciekawostek. Okazuje się, że pierwsze wzmianka o tej wsi królewskiej sięga 1218 roku.

Czerlejno znajduje się 5 kilometrów na południe od Kostrzyna. Według danych z końca 2019 r. wieś liczy 719 mieszkańców i stale rośnie (w 1990 r. ludność Czerlejna stanowiło 535 mieszkańców, w 2003 – 652, 2010 – 688, 2014 r. – 713), powierzchnia wsi wynosi 886 hektarów.

Wieś ma przynajmniej 800 lat

Pierwsze wzmianki o tej wsi sięgają już XI wieku. Nazwa wsi Czerlejno pochodzi od kmiecia Czyrniela. Była to wieś królewska.

– Jak wspomniał w swoich kronikach Długosz, książę Władysław Herman w dowód wdzięczności dla św. Idziego za urodzenie syna Bolesława (Krzywoustego) ufundował kościoły pw. św. Idziego m.in. w Czerlejnie. Pierwsza pisana wzmianka o Czerlejnie pojawiła się w 1218 r. w dokumencie wymieniającym wsie należące do opola kostrzyńskiego. Czerlejno, pierwotnie była to wieś królewska, którą otrzymał od księcia Przemysła I jego kanclerz Bogufał. Od roku 1257 własność kapituły gnieźnieńskiej. Ochotnicy z Czerlejna brali też udział w Powstaniu Wielkopolskim. We wrześniu 1923 r. przebywał w Czerlejnie Wincenty Witos, znany działacz chłopski i premier rządu RP – pisze regionalista Kazimierz Matysek w "Przewodniku po Kostrzynie i okolicach".

Odkryto fundamenty drugiego kościoła z 1616 roku

W centralnej części wsi znajduje się drewniany kościół pw. Najświętszej Maryi Panny Wniebowziętej.

– Jest to jeden z dwudziestu najstarszych kościołów w archidiecezji poznańskiej. Pierwsze wzmianki o wsi i parafii pojawiły się już w XI wieku. Najstarsza zachowana wzmianka o kościele w Czerlejnie pochodzi z 1268 roku. Nie wiadomo co się stało z pierwotną świątynią. W 1616 r. zbudowano drugą świątynię, która najprawdopodobniej spłonęła. W 1743 r. w centrum wsi zbudowano obecny drewniany kościółek, modrzewiowy. Wtedy parafia liczyła 1308 dusz Obecnie na terenie parafii zamieszkuje ok. 2,2 tysiąca osób – powiedziała Agnieszka Augustyn, sołtys Czerlejna.

W 2013 roku podczas prac archeologicznych pod posadzką świątyni odkryto fundamenty drugiego kościoła, zbudowanego w 1616 r., a pod nią znajdują się pozostałości pierwszej świątyni.

– Znaleziono wtedy medaliki i monety z XV i XVI wieku – wyjaśnia Agnieszka Augustyn.

Ku pamięci bohaterom

Przy kościele znajduje się cmentarz, na którym znajduje się grób m.in. Antoniego Wadyńskiego. Z kolei na cmentarzu parafialnym przy ul. Klonowskiej znajdują się mogiły Powstańców Wielkopolskich, poległego pod Szubiniem Bernarda Kozłowskiego, który służył w 10. pułku strzelców wielkopolskich oraz Antoniego Kempy. Osobną tablicą upamiętniono powstańca wielkopolskiego Stanisława Utratę (1897-1919), który zginął pod Stęszewem.

W zachodniej części wsi, przy ul. Wielkopolskiej, opodal kościoła znajduje się otoczony niskim parkanem i częściowo betonowym murkiem pomnik Powstańców Wielkopolskich, który został zbudowany w 1928 roku na 10-lecie odzyskania Niepodległości i rocznicę wybuchu Powstania Wielkopolskiego. Ufundowała go rodzina ówczesnych właścicieli majątku Stabrowskich. Na pomniku w kształcie ostrosłupa umieszczono od strony wschodniej płaskorzeźbę Matki Boskiej Częstochowskiej, a od zachodu orła w koronie i tablicę z napisem:
"Na pamiątkę dziesięciolecia oswobodzenia Polski w hołdzie Powstańcom poległym za wolność ojczyzny 1918-1928, rodakom, którzy oddali życie za Polskę 1939-1945.

Pomnik Powstańców Wielkopolskich został odrestaurowany w 1984 r. w 110. rocznicę założenia lokalnego kółka rolniczego i ponownie odsłonięty 22 listopada 1984 r. Uzupełniono też wówczas dedykację monumentu o tych, którzy polegli za wolność Polski w latach 1939-1945. W 2017 r. pomnik został ponownie wyremontowany dzięki zbiórkom kibiców ze Stowarzyszenia Wiara Lecha. Pomnik został odgrzybiony, zabezpieczony, naprawiony i odmalowany.

Ponad 100 lat temu zbudowano pałac myśliwski

Naprzeciwko kościoła znajduje się pałac myśliwski, który powstał w latach 1914-1916. Wybudował go ówczesny właściciel majątku, Niemiec Hans Frederici. Znajdował się przy nim park krajobrazowy o powierzchni 1,63 ha.

– Ostatnimi właścicielami majątku w Czerlejnie byli Zygmunt Stabrowski (który m. in. wybudował dla swych pracowników bardzo oryginalne budynki mieszkalne) oraz Józef Mlicki. Po przemianach ustrojowych pałac wrócił do pierwotnych właścicieli, którzy go odsprzedali i mimo przeprowadzonych remontów do dziś nie jest użytkowany – tłumaczy Kazimierz Matysek, regionalista.

Od ponad 150 lat stoi tutaj drewniany wiatrak

Przy drodze do Kleszczewa stoi drewniany wiatrak – koźlak, który został zbudowany na przełomie lat 1754-1780. Pierwotnie znajdował się w Spławiu. W 1865 został zakupiony przez Piotra Brodzińskiego i po jego rozebraniu elementy wiatraka zostały przewiezione i złożone ponownie w Czerlejnie. Wiatrak został uruchomiony w 1867 roku.

– Starsi mieszkańcy wspominają, że "gdy wiatrak chodził, cieszył oko pracujących na polu rolników". Jest to obecnie jedyny wiatrak na terenie gminy Kostrzyn i jeden z niewielu pozostałych na terenie Wielkopolski. Ze względu na walory zabytkowe i emocjonalne, żal byłoby, gdyby zniknął z panoramy naszej wsi. To jej nieodłączny element od wielu, wielu lat – zaznacza Agnieszka Augustyn, sołtys Czerlejna.

Wiatrak przez lata niszczeje, ale ma zostać odrestaurowany. Koźlaka zakupiła gmina od prywatnej właścicielki. Wiatrak zostanie rozebrany i przeniesiony w inne miejsce, na teren gminny. Docelowo znajdzie się w nim małe muzeum historii rolnictwa.

– Aktualnie w porozumieniu z powiatowym konserwatorem zabytków jesteśmy na etapie przygotowania dokumentacji projektowej, która obejmuje rozbiórkę obiektu, zmagazynowanie i odtworzenie w innej lokalizacji. Obiekt oprócz waloru historycznego będzie pełnił funkcję edukacyjną.
Wiatrak został zakupiony za kwotę 6900 zł brutto. Miejsce uzgadniamy z Powiatowym Konserwatorem Zabytków. Koszty inwestycji będą znane po sporządzeniu dokumentacji, która została zlecona – powiedział wiceburmistrz Waldemar Biskupski.

Na uwagę zasługują też inne zabytki architektury w Czerlejnie, jak karczma z pod numerem 19 z XIX wieku czy zagroda z lat 20. XX w.

Kary z Czerlejna

Z Czerlejnem wiąże się też legenda. W czasie odpustu Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny w Czerlejnie kilku parobczaków zamiast pójść do kościoła, wyprowadziło konie na pastwisko, próbując różnych sztuczek jeździeckich. Jeden z nich dosiadł karego konia, który pognał dzikim galopem w stronę bagien. Po kilku dniach zmarłego parobka znaleziono, a tajemniczym koniem był diabeł, który przyjął tą postać, by zdobyć dusze parobka.

ZOBACZ TAKŻE: Znajduje się tutaj mini muzeum rolnictwa i Sala Królestwa

Fot: Janusz Ludwiczak

ZOBACZ TAKŻE: Znajduje się tutaj mini muzeum rolnictwa i Sala Królestwa

ZOBACZ TAKŻE: Wieś, której historia sięga 1338 roku

ZOBACZ TAKŻE: Były proboszcz parafii z Czerlejna rzucił sutannę

ZOBACZ TAKŻE: Przeprowadzono renowację grobów Powstańców Wielkopolskich

ZOBACZ TAKŻE: W Czerlejnie powstał park linowy